İstanbul Beylerbeyi Sabancı Olgunlaşma Enstitüsü
İstanbul Beylerbeyi Sabancı Olgunlaşma Enstitüsü’nün hizmet verdiği binanın ilk inşası, Anadolu yakasının muhteşem mimari anıtlarından Beylerbeyi Sarayı’nın geniş bir sahaya yayılan ve tespitlere göre sayısı 21 olan ek yapılarından biri olarak gerçekleşmiştir.
İlki II.Mahmut döneminde ahşap ve iki kat tasarlanan yazlık sarayın yerine Sultan Abdülaziz döneminde 1861-1865 yıllarında Beylerbeyi Sarayı’nın Ağalar Dairesi şeklinde tasarlanan okul binası, deniz kenarında Harem Dairesi’ne oldukça yakın bir mevkide olup harem bahçesinden yüksek bir duvarla ayrılmıştı.
Saray kompleksinin vaziyet planını gösteren belgelerde adı “Eski Kızlarağası Binası” şeklinde de geçen Harem ağaları için iki kat ve kâgir şekilde Hacı Mıgırdıç kalfa marifetiyle inşa edilen binada; Tuncay Cengiz Göncü’nün araştırmalarına göre; Darussaade Ağasına ait bir daire, şehzadelere tahsis edilen bir kütüphane ve hamam gibi işlevsel mekânlar bulunmaktaydı. Tavanı üzerine yağlı boya uygulanan moskof beziyle kaplanan yapının çatı ve kat bölmelerinin ahşaptan yapıldığı bilinmektedir.
II.Abdulhamit döneminde Rusya ile yapılan 1877-78 savaşında İstanbul’a gelen Kafkas göçmenlerinin bir süre misafir edildiği yapı, aynı savaştaki yaralı askerler için hastane olarak tasarruf edilmesi amacıyla Hilal-i Ahmer Cemiyeti’ne tahsis edilmiştir. Savaş sonrasında da bu kullanımı devam eden yapı, 1887 yılında gerçekleşen büyük İstanbul yangınından sonra harikzedelerin geçici ikametine ayrılmıştır. Ağalar Dairesi, Paşa Dairesi ile birlikte II.Abdulhamit döneminin son yıllarında Onbeşinci Daire-i Belediye’nin kullanımına verilmiş, II.Meşrutiyetin ilanı akabinde ise Selimiye Kışlası emrinde kalmıştır.
Cumhuriyetin ilanından sonra saltanat yapılarının bir kısmının yeniden değerlendirilmesi kapsamında 17.08.1924 tarihli bir kararname ile İnas Numune Mektebi’nin kullanımındaki Ağalar Dairesi’nin bedeli karşılığında Özel İdareye verilmesi kabul edilmiştir. 1926 yılında söz konusu yapı, Beylerbeyi 27.İlkokulu adıyla hizmete girmiştir. 25 Ocak 1943 tarihinde çıkan yangın dolayısıyla kullanılamaz hale gelen bina, I.Ordu Komutanı Orgeneral Cahit Toydemir’in girişimi ve istihkâm birliğinin desteğiyle tek katlı olarak yeniden inşa edilmiştir. 1973 yılında yıkılma riski geçiren binada 1975-1977 yıllarında bir onarım yapılmıştır. Denize kayma tehlikesine binaen kapsamlı şeklide ele alınan yapının 1986 yılında ilk mimarisine göre yeniden inşasını üstlenen Sabancı Vakfı, inşaatı tamamlayarak binayı 1987 yılında Milli Eğitim Bakanlığı’na devretmiştir.
1988 yılında İstanbul Olgunlaşma Enstitü’nün kullanımına tahsis edilen yapı, 1989 yılında müstakil eğitim kurumu olarak “Sabancı Kız Teknik Öğretim Olgunlaşma Enstitüsü” adıyla hizmet vermeye başlamıştır.
2012 yılında Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü’ne bağlanan enstitünün adı “İstanbul Beylerbeyi Sabancı Olgunlaşma Enstitüsü” şeklinde değiştirilmiştir.
Kaynakça:
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Kurum: 30-18-1-1 (Kararlar Daire Başkanlığı), Yer: 10-40-1-9, Tarih:17.08.1924.
Tuncay Cengiz Göncü, Beylerbeyi Sarayı’nın İnşa Süreci, Teşkilatı ve Kullanımı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006.
Beylerbeyi Sarayı, TBMM Milli Saraylar Yayınları, Ankara 2013.
Semra Kır Şimşek, “Türk İğnesinin Mucizesi” Olgunlaşma Enstitüleri, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 2019.
Sinan Yılmaz, Üsküdar’ın Tarihi Okulları, Üsküdar İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2022.
İstanbul Beylerbeyi Sabancı Olgunlaşma Enstitüsü Moda Akademisi
19.yüzyılın sonunda Fransızlar tarafından eğitim amacıyla açılan Saint Vincent de Paul adlı okul İstanbul-Bağlarbaşı’nda inşa edilmiştir. Bu kurum 1894 yılında hizmete girmiştir.
İlk eğitimlere sade bir ahşap yapıda başladığı düşünülen okul, 1904’te kâgir biçimde yeniden inşa edilmiştir. Çatı dâhil üç kat tasarlanan binanın bir de bodrum katı bulunmaktadır. Fransa’da görülen “İkinci Ampir” üslubunun bileşeni kabul edilen mansart çatısı, eklektik unsurlar taşıyan cephesi ile İstanbul’un tarihi eğitim kurumları arasında dikkat çeken yapının plan düzeninde zaman içindeki birtakım değişikliklere rağmen genel hüviyetini günümüze kadar koruduğunu söylemek mümkündür. Zeminde tercih edilen terrazzo uygulamaları ve giriş katta yer alan büyük nişli salonun tavan ve duvarlarındaki zengin kalem işi süslemeleri yapının sanatsal değerini arttıran unsurlar arasında dikkat çekicidir.
1901 ve 1913 tarihli Osmanlı-Fransız anlaşmalarıyla devlet nezdinde resmen tanınan okul; Fransız Bakalorya sınavlarına öğrenci hazırlamakta ve Maarif Nezareti’nin sistemine göre yedi yıllık idadi derecesinde eğitim veren okullar arasında kabul edilmekteydi. Birinci Dünya Savaşı yıllarında eğitime ara veren okulda Türk idaresinde Cem Sultan Numune Mektebi adıyla faaliyet yapılmışsa da savaş sonrasında Fransızlar Kurumu 1918’de yeniden açmıştır. 1925 yılında 47 öğrenci kaydı bulunan eğitim müessesesi; 1932-1933 yıllarındaki Maarif Vekâleti listelerinde ilk dereceli erkek okulları arasında yer almaktaydı. 23 Haziran 1934 tarihinde bu kurumda çalışan yetkililerin İstanbul’dan ayrılmasıyla kapanan kurum, Milli Eğitim Bakanlığı’nca Fransızlardan satın alınarak 48.İlkmektep adıyla Türk eğitim sisteminde hizmet vermeye başlamıştır.
1948 yılında adı Bağlarbaşı İlkokulu şeklinde değiştirilen okulun öğrenci sayısı artınca 1968 yılında bahçesine yeni bir bina inşa edilmiştir. Yeni binanın hizmete girmesinden sonra bir süre depo biçiminde değerlendirilen yapı, daha sonra Bağlarbaşı İlkokulu’nun anaokuluna dönüştürülmüştür. 2005 yılında geçirdiği yangında ciddi zarar gören binada 2006 yılında tadilat yapılmış; aynı yıl Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne tahsis edilerek Üsküdar İlköğretim Okulu ve İş Okulu adıyla 2007-2008 öğretim yılında hizmete girmiştir.
İstanbul Beylerbeyi Sabancı Olgunlaşma Enstitüsü Moda Akademisinin eğitim faaliyetlerini gerçekleştirdiği bu tarihi yapının asırlık mimari yorgunluğunun giderilmesi amacıyla 2013’te başlayan kapsamlı yenileme çalışmaları 2022 yılında tamamlanmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü’ne bağlı Üsküdar Halk Eğitimi Merkezi tarafından bir süre kullanılan bina 2022 yılında aynı genel müdürlük çatısındaki İstanbul Beylerbeyi Sabancı Olgunlaşma Enstitüsü’ne tahsis edilmiştir. Moda tasarımı alanında yeni bir çalışma ortamı sağlanarak eğitim-öğretim yapılması için Moda Akademisi özel olarak dizayn edilen yapı; resmi açılışının ardından 2022-2023 eğitim döneminde eğitim ve üretim faaliyetlerine başlamıştır.
Kaynakça
Osman Ergin, Türkiye Maarif Tarihi I-II, Eser Kültür Yayınları, İstanbul 1977.
Sinan Yılmaz, Üsküdar’ın Tarihi Okulları, Üsküdar İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2022.
Pınar Erkan, “Tanzimattan Günümüze İstanbul / Kadıköy ve Üsküdar’daki Yabancı Okullar ve Azınlık Okulları”, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2001.
İrem Nardereli Erdoğan, “Bağlarbaşı Sainte Marie Fransız Okulu Restorasyon Projesi”, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.
